6 Şubat Hatay Depremi Kaç Saniye Sürdü? Psikolojik Bir Mercekten Bakış
Giriş: İnsan Davranışlarının Ardındaki Bilişsel ve Duygusal Süreçler
Bir olayın süresi, yaşandığı anın derinliğini ya da etkisini tek başına tarif edemez. 6 Şubat 2023 tarihinde Hatay’da yaşanan büyük deprem, birçoğumuzun aklında hâlâ canlı; ancak bu olayın ne kadar sürdüğü, gerçekten de duygusal ve bilişsel açıdan nasıl algılandığı, çok daha derin bir soru. O gün, saniyeler içinde büyük bir felaket yaşandı. Ama bu saniyelerin içinde neler oldu? Zihnimiz nasıl işledi? İnsanlar, olay anında hangi psikolojik süreçlerden geçtiler?
İnsan davranışlarını anlamak, yalnızca anlık reaksiyonları değil, bu reaksiyonların ardında yatan bilişsel ve duygusal süreçleri de anlamayı gerektirir. 6 Şubat Hatay depreminin kaç saniye sürdüğünü sorarken, aslında zihnimizin bu kadar kısa sürede ne kadar derin ve karmaşık bir etkileşime girdiğini keşfetmeye davet ediyoruz kendimizi. Depremin kısa ama yıkıcı anı, psikolojik olarak nasıl bir dönüşüm yaşattı? Bunu sadece bir olay olarak değil, duygusal zekâ, sosyal etkileşim ve bilişsel psikoloji perspektifinden incelemeye çalışalım.
Depremin Saniyeleri: Bilişsel Psikoloji Perspektifinden
Bilişsel psikoloji, insanların bilgi işleme süreçlerini, algılarını ve hafızalarını anlamaya çalışır. Bir depremin saniyeleriyle ilgili düşündüğümüzde, zihnimizde ne tür değişiklikler meydana gelir? 6 Şubat depreminin sadece 30 saniye sürdüğünü biliyoruz. Ancak bu kısa süre, insanlar üzerinde uzun süreli etkiler bırakmıştır. Bilişsel psikoloji bağlamında, zamanın algılanışı oldukça farklıdır. Kısa bir süre gibi görünen bu ani olay, hafızamızda bir ömür boyu etkili olabilir.
Araştırmalar, stresli durumlarda zaman algısının bozulduğunu gösteriyor. Bir felaket anında, beynimiz çevremizdeki her şeyi hızla işleme koymaya çalışır. Ancak bu, bilgi akışını yavaşlatabilir veya “hızlandırabilir.” Örneğin, 2016’da yapılan bir araştırma, korku ve panik durumlarının, zamanın çok daha uzunmuş gibi algılanmasına neden olduğunu buldu. Bir depremin saniyeler içinde, bir insanın ne kadar çok bilgi işlemeye çalıştığını ve bunun ne kadar zorlayıcı bir süreç olduğunu göz önünde bulundurursak, bu bilgi akışının ve zihinsel yükün ne kadar büyük olduğunu anlayabiliriz.
Peki, bu saniyelerde insanlar nasıl tepki verdiler? Beynimiz, bu tür acil durumlarda hayatta kalma içgüdüsüyle çalışır. Panik, vücudun ‘savaş ya da kaç’ tepkisini tetikler. Ancak, bir felaket sırasında çoğu insanın bir tür “dondurma” reaksiyonu sergileyebileceği de literatürde yer alır. Kişiler, vücutlarındaki bu ani gerilime karşı bir tür bilinç dışı donma durumuna geçebilirler. Sonuçta, depremin 30 saniyesi, birkaç saniye içinde yaşanması gereken önemli kararları ve duygusal tepkileri içerir.
Duygusal Psikoloji: Korku, Şok ve Duygusal Zekâ
Bir depremin yarattığı korku, şok ve travma, duygusal zekâ ve duygusal dayanıklılığı doğrudan etkiler. Duygusal zekâ, bireylerin kendi duygularını ve başkalarının duygularını anlama, yönetme ve etkileşimde bulunma yeteneklerini kapsar. Deprem gibi felaketler, insanın duygusal zekâsını sınayan durumlar olabilir.
Depremin ardından Hatay’da yaşayan birçok kişi, önce korku, ardından şok duygusu yaşadı. Bu şok, kişilerin düşünme ve tepki verme biçimlerini derinden etkileyebilir. Duygusal zekânın bir parçası, korku ve kaygıyı anlamak ve bu duyguları sağlıklı bir şekilde yönetebilmektir. Ancak felaket anlarında, bu yetenekler büyük bir sınavdan geçer.
Daniel Goleman’ın duygusal zekâ üzerine yaptığı çalışmalarda, duygusal zekânın güçlü olmasının, stresli durumlarla başa çıkmada ne kadar önemli olduğunu vurgulamıştır. Ancak Hatay’daki gibi büyük felaketlerde, insanların duygusal zekâları zorlanabilir. Çünkü bu tür olaylarda, korku, kayıp ve belirsizlik gibi duyguların etkisi altındayken, duygusal kontrol sağlamak oldukça güçtür. Goleman’ın çalışmaları, bir kişinin kendisini duygusal olarak nasıl yönettiği kadar, çevresindeki insanların duygusal durumlarını nasıl anlayıp onlara nasıl tepki verdiğini de kapsar. Felaketler sırasında, sosyal destek ve empati de büyük bir rol oynar.
Sosyal Psikoloji: Bir Toplumun Tepkisi ve Sosyal Etkileşim
Sosyal psikoloji, bireylerin sosyal çevrelerinden nasıl etkilendiklerini ve toplum içinde nasıl davrandıklarını inceler. Hatay’daki depremde, toplumun farklı bireyleri, travma sonrası sosyal etkileşimde büyük değişiklikler yaşadı. Deprem, bireylerin sosyal bağlarını, yardımlaşma eğilimlerini ve toplumsal dayanışmayı nasıl şekillendirdi?
Birçok araştırma, felaketlerin ardından insanların daha empatik hale geldiklerini, birbirlerine daha fazla yardımcı olduklarını gösteriyor. Ancak, bu daima geçerli bir kural değildir. 2020’de yapılan bir meta-analiz, felaket sonrası toplumsal dayanışmanın bazen geçici olabileceğini ve insanların, yalnızca yakın çevrelerinde empati gösterme eğiliminde olduklarını ortaya koymuştur. Depremin ardından Hatay’daki insanlar, komşularına, ailelerine yardım ettiler. Ancak, depremden birkaç hafta sonra, yalnızca en yakın çevreyle etkileşim kalabilir ve toplumdaki daha geniş empati azalmış olabilir.
Bu durum, sosyal psikolojinin “bireysel izlenim” ve “grup normları” teorileriyle açıklanabilir. İnsanlar, felaket gibi acil durumlarda genellikle grup içinde bir dayanışma hissi geliştirirler. Ancak bu dayanışma, zamanla yerini yalnızca yakın çevreye yönelik yardımlara bırakabilir. Bu durum, sosyal etkileşimin karmaşıklığını gösterir.
Sonuç: Depremin 30 Saniyesi ve Psikolojik Etkileri
6 Şubat 2023 tarihinde Hatay’da meydana gelen deprem, yalnızca bir fiziksel olay değil, aynı zamanda psikolojik bir etkileşimdi. Deprem anında, insanlar bilişsel, duygusal ve sosyal düzeyde farklı süreçlerden geçtiler. Zihnimiz, olayın süresini nasıl algıladığını, korku ve şok gibi duyguları nasıl yönettiğimizi ve toplum olarak nasıl tepki verdiğimizi anlamak, bu trajik olayın etkilerinin derinliğini kavrayabilmemiz için önemlidir.
Peki, bu deneyimlerin sonunda ne kadar iyileşebildik? Depremin saniyeleriyle birlikte, korkularımız, kayıplarımız ve toplumla olan ilişkilerimiz ne kadar değişti? İnsanlık olarak, bir felaket sonrası toplumsal ve bireysel düzeyde ne kadar güçlü kalabiliriz? Bu soruları, yalnızca Hatay’daki depremi değil, yaşadığımız her travmayı anlamlandırırken kendimize sormamız gerekebilir.