Meclis Ne Zaman Kapatıldı? Tarihimizin Dönüm Noktalarına Yolculuk
Türkiye’nin demokrasi serüveni, inişli çıkışlı, kimi zaman sancılı ama her zaman öğretici bir yolculuk oldu. Bu yolculukta en dikkat çeken olaylardan biri de, ülkenin kalbi sayılan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) kapatıldığı dönemlerdir. Peki, Meclis ne zaman kapatıldı, hangi koşullarda bu kararlar alındı ve bu kararlar toplumun hayatını nasıl etkiledi? Gelin, tarihin tozlu sayfalarında birlikte bir yolculuğa çıkalım.
1920: Bir Milletin Umudu Doğuyor
TBMM, 23 Nisan 1920’de Ankara’da kurulduğunda, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde yaşanan kaosun ardından milletin yeniden söz sahibi olmasının sembolüydü. Ulusal egemenliğin temsili olarak kurulan Meclis, Kurtuluş Savaşı’nı yönetti ve yeni devletin temellerini attı. Ancak bu parlak başlangıca rağmen, Türkiye’nin siyasi tarihinde Meclis’in kapatıldığı ve askıya alındığı dönemler de yaşandı.
1923 Sonrası: Çok Partili Hayale Giden Tek Partili Dönem
1923’te Cumhuriyet ilan edildiğinde TBMM çalışmalarını sürdürüyordu. Fakat 1924 Anayasası sonrasında yaşanan siyasal gelişmeler, ülkede uzun yıllar sürecek tek parti yönetiminin önünü açtı. Bu süreçte Meclis resmen kapatılmadı ama işlevi büyük ölçüde sınırlandırıldı. Yasama organı, yürütmenin gölgesinde kaldı ve gerçek anlamda bir güç odağı olma niteliğini kaybetti.
1960: Darbenin Gölgesinde Meclis’in Kapatılması
27 Mayıs 1960 sabahı Türkiye, tarihinde ilk kez bir askeri darbeye uyandı. Demokrat Parti’nin on yıllık iktidarı sona erdirildi, hükümet feshedildi ve TBMM kapatıldı. Milli Birlik Komitesi, yönetime el koyarak yasama, yürütme ve yargı yetkilerini devraldı. Meclis’in kapatılması, demokratik işleyiş açısından büyük bir kırılmaydı. Bu olay, halkın iradesinin askeri güç tarafından askıya alınmasının en net örneğiydi.
O günleri yaşayan vatandaşların hafızasında hâlâ taze olan hatıralar var. Bir öğretmenin sözleri bu dönemi özetliyor: “O sabah radyodan duyduğum anons, hayatımızı değiştirdi. Seçtiğimiz vekiller bir gecede yok sayıldı.”
1971 Muhtırası ve 1980 Darbesi: Sarsılan Demokrasi
12 Mart 1971’de verilen muhtıra sonucunda Meclis feshedilmese de fiilen işlevsiz hale geldi. Hükümet istifa ettirildi, askerin baskısı altında kurulan “teknokrat hükümet” dönemine geçildi. Asıl büyük sarsıntı ise 12 Eylül 1980’de yaşandı. Genelkurmay Başkanı Kenan Evren öncülüğünde yapılan askeri darbe ile birlikte TBMM feshedildi, anayasa askıya alındı ve siyasi partiler kapatıldı.
Bu süreçte milletvekilleri görevden alındı, siyasi liderler tutuklandı ve yeni bir anayasa hazırlanarak 1982’de yürürlüğe kondu. Bu darbe, Türkiye’nin siyasal ve toplumsal yapısında derin yaralar açtı. Sadece Meclis değil, demokrasiye olan güven de büyük bir yara aldı.
1997 ve Sonrası: Dolaylı Müdahaleler
28 Şubat 1997’de yaşanan post-modern darbe, Meclis’in doğrudan kapatılmasına yol açmadı ancak siyasi dengeyi derinden sarstı. Askeri vesayetin baskısı altında hükümet değiştirildi, yasama süreci manipüle edildi. 2007 ve 2016’da yaşanan siyasi krizler ve darbe girişimleri de Meclis’in varlığını tehdit etti, ancak bu kez halkın ve demokratik kurumların direnciyle yasama organı ayakta kalmayı başardı.
Sonuç: Meclis’in Kapatılması Bir Ders Olarak Hafızamızda
Türkiye’nin demokrasi tarihinde Meclis’in kapatıldığı dönemler, halk iradesinin ne kadar değerli ve kırılgan olduğunu bize hatırlatıyor. 1960, 1971, 1980 gibi kritik yıllar, sadece siyasi tarihin değil, kolektif hafızamızın da dönüm noktaları oldu. Bugün TBMM, hâlâ milletin iradesinin temsil edildiği en yüksek organ olarak varlığını sürdürüyor. Ancak geçmişte yaşananlar, demokrasinin korunması için sürekli bir çaba gerektiğini bizlere gösteriyor.
Peki sizce, geçmişte yaşanan bu kapatmalar Türkiye’nin demokrasi anlayışını nasıl şekillendirdi? Bugünün siyasi atmosferinde benzer bir durum mümkün mü? Düşüncelerinizi yorumlarda paylaşarak bu tarihi yolculuğu birlikte değerlendirelim.